TÜRKİYE  AFET VE ACİL DURUM  PLANLAMA İLKELERİNE BAKIŞ         

Afet ve Acil Durumlara hazırlık olgusu, bütün dünyanın siyasi ve ekonomik gündeminin birinci maddesi olmuş durumdadır. Zira, giderek yok edilen doğal kaynaklar, değişen iklim koşuları ve depremler beraberinde sel,taşkın,göç,kuraklık,fırtına vs gibi birçok  afet ve acil durumları ortaya çıkarmaktadır.

Bazı bölgeler bu afet çeşitlerinin birden fazla türünü aynı anda yaşayabilmektedir.

Afet ve Acil Durumlara hazırlanmak öncelikle iyi çalışılmış bir stratejiyi gerektirmektedir. Stratejisi olmayan hiçbir planın başarılı olma şansı yoktur.

Türk Afet ve Acil Durum Planlama Stratejisi  son 15 yıl içinde şekillenmeye başlamıştır. 1999 Marmara depreminin yıkımlarının ardından, bu işin ne kadar ciddi olduğunu kavrayan siyasi ve bürokratik yetkililer, daha ciddi adımlar atmaya başlamıştır.

Öncelikle herbiri bir bakanlığa dağılmış olan, birbirinden habersiz ve koordinasyonsuz hareket eden, afet veya acil durumlarla ilgili ne kadar kurum varsa lavedilmiş, yerine tüm işleri tek çatı altında yürütecek olan Türkiye Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı kurulmuştur.( AFAD )

AFAD’ın kurulması sahadaki yetki karmaşasının önüne geçilmesi bakımından ilk adımdır. İkinci adım, sağlam ve uygulanabilir, akılcı stratejilere dayalı afet ve acil durumlara hazırlık planları yapılmasıdır. Bu konuda da ciddi mesafeler alındığı söylenebilir.

Bu çalışmada, 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremlerinin tecrübeleri ışığında, AFAD kurumunu, Türkiye Afet Müdahale Planını ( TAMP ), Türkiye Afet Risk Azaltma Planını ( TARAP ),  Yerel Afet Risk Azaltma Planlarını ve Ulusal Afet Yönetim Stratejimiz hakkında değerlendirmeler yapılacaktır.

 

TÜRKİYE AFET YÖNETİM STRATEJİSİ

Türk afet yönetim stratejisi, taktik yaklaşımla hazırlanmış olan Türkiye Afet Müdahale Planı TAMP ve Türkiye Afet Risk Hazırlama Planı TARAP doğrultusunda oluşturulan, 81 il’in İl Risk Azaltma Planları ve İl TAMP planları üzerinden yürümektedir.

Ayrıca stratejide yine taktiksel yaklaşımla, TAMP ve TARAP ile beraber TASİP ( Türkiye Afet Sonrası İyileştirme Planı ) belirtilmiştir.

Analiz1

Türkiye Afet Sonrası İyileştirme Planı TASİP, afet sonrası iyileştirme planlarını içermesi açısından çok önemli ve bekletilmemesi gereken bir çalışmadır. TASİP hala hazır değildir. TASİP hazır olmadığı vaziyette 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremleri olmuştur. TASİP konusu belirsiz olduğu için sahada iyileştirme çalışmaları bir plana bağlı olarak yürümemektedir.

Analiz2

Afet Yönetim Stratejisinde, 81 il’in il risk azaltma planları yapılmış olmakla beraber, 81 il’in TAMP kapsamındaki planlarının olup olmadığı belli değildir. Ancak, strateji belgesinde bu planlar ‘’ TAMP 81 İl  ‘’ olarak gösterilmiştir. 81 il valilik uhdesinde TAMP yaklaşımı içinde, kendi bölgelerinin özelliklerini de dikkate alan Afet ve Acil Durum Planlarını hazırlamışlar mıdır? Yoksa, genel olarak TAMP içinde kendi illerini ilgilendiren kısımları bulup alıp, İRAP planlarında mı gerekenleri yapmışlardır? Bu konu netleştirilmelidir.

TÜRKİYE AFET RİSK AZALTMA PLANI ( TARAP  2022 – 2030 )

Tarap’ın amacı, risk azaltma çalışmalarının temel prensiplerini belirlemektir.

Hukuki dayanakları

1959 tarihli Afet Kanunu, 2102 tarihli 6306 sayılı Afet Risi Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun, 2018 tarihli 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi.

 

Analiz3

TARAP’ın hazırlanmasında dayanak olarak mevzuatın hiçbirinde  ‘’ Risk Yönetimi ‘’  geçmemektedir. Risk Yönetimi paradigmalarını emretmeyen bir mevzuat ile, bağlayıcı özelliği olan bir risk yönetimi planlaması ortaya çıkması mümkün değildir.

 

Analiz4

TARAP içinde ulusal düzeyde genel risk parametreleri belirlenmiş ve ilgili kurum ve kuruluşlar gerekli hazırlıkları yapmaktan sorumlu tutulmuştur. Bu noktada noksan kalan durumlar vardır. Belirlenmiş olan bu an riskler çerçevesinde, il ve ilçe düzeyinde, o bölgelerin kendine özgü olan detay riskler belirlenmemiş olup, TARAP ve TAMP kapsamı ve vizyonu ile il ve ilçelerin afet risklerinin nasıl belirleneceği hususu belirsiz kalmıştır.

TÜRKİYE AFET MÜDAHALE PLANI ( TAMP )

TC.İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı ( AFAD ), Afet ve Acil Durum hizmetlerinin koordinasyonundan, eğitim politikalarının oluşturulmasından,bununla ilgili mevzuat düzenlemeleri yapılmasından sorumludur. TAMP ilk olarak 2104 yılında hazırlanmıştır.Tamp’ın amacı, afet ve acil durumlara ilişkin müdahale çalışmalarında görev alacak çalışma gurupları ve koordinasyon birimlerine ait rolleri ve sorumlulukları tanımlamak,afet öncesi,sırası ve sonrasındaki müdahale planlamasının temel prensiplerini belirlemektir.

TAMP, ülkemizde yaşanabilecek her tür ve ölçekte, afet ve acil durumlara müdahalede görev alacak bakanlık,kurum ve kuruluşlar, özel sektör, stk’lar ve gerçek kişileri kapsar.

24 Şubat 2022’de TAMP yeniden güncellenmiştir.

TAMP’ın başarısı, sorumlu ve ilgili tüm paydaşlar tarafından sahiplenilmesine,ilgili kurum ve kuruluşların koordinasyon içinde çalışmasına,belirlenen eylem ve hedeflerin zamanında, planın genel prensiplere uygun şekilde gerçekleştirilmesine bağlıdır.

Planlar stratejik, taktik ve operasyonel perspektiflerle hazırlanmaktadır.

Strateji yaklaşımı, kamu idarelerinin orta ve uzun vadeli amaçlarını, temel ilke ve politikalarını, hedef ve önceliklerini,performans göstergelerini, bunlara ulaşmak için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımlarını içeren özellik taşımaktadır.

Taktik yaklaşım, rolleri,sorumlulukları,görevleri tanımlamakta ve çalışma guruplarının yapacakları çalışmalar ile eylemleri ifade etmektedir.

Operasyonel yaklaşım, personel,ekipman ve kaynak yönetimi gibi detayları kapsamaktadır.

TAMP, taktik bir yaklaşımla hazırlanmıştır. Dolayısı ile, direk sahada görev alacak olan çalışma gurupları ve koordinasyon birimlerine ait olan rolleri ve sorumlulukları tanımlamaktadır.

TAMP ulusal ve yerel boyutta afet ve acil durumlarda, nasıl müdahale edileceğini ortaya koyan bir üst plandır.

TAMP hazırlanırken hukuki dayanak olarak,

7126 sayılı sivil savunma kanunu

7269 sayılı afet kanunu

2018 yılı 4 sayılı Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin 52..maddesinin 1.fıkrasının ( ı ) bendi

2011 yılı afet ve acil durum müdahale hizmetleri yönetmeliği

2022 yılı afet ve acil durum müdahale yönetmeliği

2020 yılı kimyasal,biyolojik,radyolojik,nükleer tehdit ve tehlikelere ( kbrn ) dair görev yönetmeliği

2011 yılı ulusal deprem stratejisi eylem planı ( udsep )  alınmıştır.

 

Nüfusu 50 binin üzerinde olan ilçelerin afetselliği değerlendirilerek valilikçe belirlenecek ilçelerde, ilçe AFAD merkezi kurulabilmektedir. İlçe AFAD Merkezi olarak kurulan ilçelerde il afet müdahale planı dikkate alınarak ilçe afet müdahale planı hazırlanması gerekmektedir.

 

Analiz5

İlçe ölçeğinde İlçe Risk Azaltma Planları, İRAP’lar gibi yayınlanmamaktadır. Dolayısı ile yapılıp yapılmadıkları belli değildir.

 

TAMP hazırlanırken, 4 aşama takip edilmiştir:

Organizasyon

Analiz

Kapasite

Entegrasyon

 

TAMP hazırlanırken, 32 adet olası ihtimaller, varsayımlar dikkate alınacağı belirtilmiştir.

Bunlar:

Analiz6

Burada şöyle bir yaklaşım yanlışlığı vardır ki; varsayım veya ihtimal denilen şey ile risk kavramı farklı şeylerdir. Afet ve Acil Durumlarda genel ve yerel tüm riskler tespit edilmeden, varsayımlarla hareket edilmesi bir afet planı yaklaşımı açısından, aslında afet öncesi hazırlık aşamasını plan,zaman,kaynak ve personel bakımından etkisiz hale getirmek demektir.

Bu mantık, kriz yönetimini merkeze alan,risk kavramı olmayan, 7269 sayılı 1959 tarihli Afet Kanunun ve Yönetmeliğinin ‘’ faraziyeler ‘’ bölümünde zaten bulunmaktadır. Bu mantıkla hazırlanmış planlarla müdahale edilen depremlerin  ve diğer afetlerin sonucu ortadadır.

 

TAMP’A GÖRE MÜDAHALE ORGANİZASYONU

Müdahale aşamaları, hazırlık, müdahale ve ön iyileştirme olarak 3 aşamalıdır. ( Ön iyileştirmeye ait planın olmadığı yukarıda analiz1 kısmında belirtildi )

Olay veya Müdahale Seviyeleri

S1 seviyesi, yerel imkanlarla başa çıkılabilecek acil durumları belirtmektedir.

S2 seviyesi, destek illerin takviyesine ihtiyaç duyulan durumlar içindir.

S3 seviyesi, ulusal düzeyde desteğe ihtiyaç duyulan olayı göstermektedir.

S4 seviyesi, uluslararası desteğe ihtiyaç duyulan bir afetin varlığını göstermektedir.

TAMP’A GÖRE ULUSAL DÜZEYDE KOORDİNASYON BİRİMLERİ NELERDİR?

AFET VE ACİL  DURUM KURULU

Afet öncesi risk değerlendirmesi yapmaktan,gerekli hazırlıkları planlamaktan,sorumludur.Afet ve Acil Durum öncesi bütün kurum,kuruluşlar ile sivil toplum arasındaki koordinasyonu inşa etmekten mesuldür.

 

Analiz7

Böylesine önemli temel planda en üst kurul olan Afet ve Acil Durum Kurulu (AADK)  Başkanı ve üyeleri kimdir, belli değildir, TAMP’da belirtimemiştir. 5902 sayılı AFAD’ın kuruluş ve teşkilatlanmasını içeren kanunda, Madde 3’de Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulun varlığından bahsetmekte ve tanımını ‘’ Afet ve acil durumlarla ilgili olarak hazırlanan plan,program ve raporları onaylamakla görevli,Başbakan veya görevlendireceği Başbakan Yardımcısının başkanlığında,

Milli Savunma,İçişleri,Dışişleri,Maliye,Milli Eğitim,Bayındırlık ve İskan,Sağlık,Ulaştırma,Enerji ve Tabi Kaynaklar ile Orman bakanlarından oluşan Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu kurulmuştur. Kurul toplantılarına,ilgili bakan, kurum ve kuruluş,sivil toplum kuruluşları temsilcileri ve konu ile ilgili uzmanlar çağrılabilir. Kurul ylda en az 2 kez toplanır.Kurul ayrıca kurul başkanının isteği üzerine toplanabilir. Kurulun sekreteryasını Başkanlık ( AFAD’ı kastediyor ) yürütür.’’ denmektedir.

TAMP’da tarifi verilen Afet ve Acil Durum Kurulu ile, 5902 sayılı kanunda tarifi verilen Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu  aynı şeyler midir? Aynı şeyler ise, 2022 yılında güncellenmiş olan TAMP’da bu kurulun Başkanı ve üyeleri açık açık yazılmalı değil miydi?

Zira afet olduktan sonra, gerek olay seviyesinin duyurulması, gerekse üst planlama açısından ilk açıklama, sevk ve idarenin kamuoyu ile paylaşılması bu kurulun başkanı tarafından yapılması gerekmektedir. Son 6 Şubat 2023 depremlerinde bu hususta noksanlığın oluşu, olay seviyesinin içişleri bakanı tarafından duyurulması ile beraber, bu kurulun sanki bakanlık veya Afad düzeyinde olduğu izlenimini doğurmuştur.

Çok önemli bir noksanlık daha var: Afet öncesi,anı ve sonrasında, sahada merkez konumunda ana hizmetleri yüklenen, psikosoyal destek, aynı bağış,depo yönetim ve dağıtımından sorumlu olan Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, varlığı veya yokluğu tartışmalı olan bu kurulun bir üyesi olarak gözükmemektedir.Bu afet ve acil durum yönetimi mantığı açısından kabul edilebilecek bir şey değildir.

 

Analiz8

TAMP kapsamında, olası afetlerde, afetin gerçekleştiği illere yakın olarak, destekten sorumlu birinci ve ikinci gurup iller mevcuttur. Büyük bir afette, bu destek illerin de afetzede olabileceği ve desteğe ihtiyaç duyacakları hesaba katılarak, üçüncü gurup destek şehirlerinin planlamaya katılması gerekmektedir.6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremleri sonrasında bu konuda sıkıntılar yaşanmıştır.

 

Analiz9

TAMP’da afetlere hazırlık, müdahale ve iyileştirme kapsamında sivil toplum kuruluşları ile işbirliği de vurgulanmaktadır.Afet ve Acil Durumlarda, mesleki açıdan direk veya dolaylı olarak ilgili olan Meslek Odaları da, her ne kadar sivil toplum kuruluşu statüsünde olmasalar da bu işbirliği içine dahil edilmelidir.

 

 

BAŞKANLIK AFAD MERKEZİ

AFAD’tan sorumlu Bakan yardımcısı, ana çözüm ortağı olan bakanlık temsilcileri,diğer kurum ve kuruluşların temsilcilerinden oluşur. Afet sonrası, ulusal düzeyde tüm plan,görüşme ve kararlar burada değerlendirilir.

 

AFET YÖNETİM MERKEZLERİ

Bakanlıklarda, bakan yardımcısı veya yetki vereceği üst yönetici başkalığında 7/24 esasına göre çalışır.Bu merkez işlerini, afet ve acil durum yönetim merkezleri yönetmeliğine göre yürütür.

 

YEREL DÜZEYDE KOORDİNASYON BİRİMLERİ

İl düzeyinde Vali başkanlığında İl Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu  İADDKK vardır. Bu kurulda garnizon komutanı,bld bşk,çalışma guruplarından sorulu ilgili bakanlıkların il yöneticileri,vali tarafından belirlenecek olan 1 muhtar ve stk temsilcisi bulunur.

İAADKK’nın görevi, il afet müdahale planının Afad’ın belirlediği formata uygunluğunu sağlamak,yerel düzeyde çalışma gruplarının operasyon planlarının tatbikatlarının yapılmasını temin etmek, yerelde yapılan çalışma gurubu operasyonlarının il afet planına entegrasyonun gerçekleşmesini temin etmek,afet ve acil durum hazırlıklarının yapılmasını, yerelde olay türü planlarının hazırlıklarını inşa etmek,kritik tesislerin risklerini belirlemek ve gereğini yaptırmak,eğitim faaliyetlerini yaptırmak,afet ve acil durum hallerinde  bilgileri değerlendirmek,alınacak önlemleri  belirlemek,il afet müdahale planının uygulanmasını sağlamaktır.

Yılda en az 2 kez valinin başkanlığında toplanır.Afet ve acil durumlarda talimat beklemeksizin İl Afad merkezinde toplanmaktır.

 

İL AFAD MERKEZİ

Valinin veya vali yardımcısının başkanlığında 7/24 esasına göre çalışır. Sekretryayı İl Afet Ve Acil Durum Müdürlüğü İAADM yürütür.

AFAD İŞLERİ SAHADA NASIL YÜRÜTÜR?

AFAD Afet ve Acil Durum Merkezi, bakanlıkların afet yönetim merkezleri ve il Afad merkezleri ile entegre bir şekilde , afet yönetimini sahada Operasyon servis, Lojistik ve Bakım Servisi,Bilgi ve Planlama Servisi olmak üzere 4 servis aracılığı ile yürütür.

 

 

Analiz10

Operasyon Servisinde Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına Ön İyileştirme Çalışma Guruları kapsamında Afet Psikososyal Destek Gurubunun, Lojistik ve Bakım Servisinde Ayni Bağış, Depo Yönetimi ve Dağıtım Gurubunun ana sorumlusu olarak görev verilmiştir. Burada, hazırlık bakımından aile ve sosyal hizmetler bakanlığına depoları önceden kurmayı,hazır hale getirmeyi mi emretmektedir? Yoksa, bu işlem AFAD tarafından mı yerine getirilip, olası afet müdahale ve sonrasında fiziki depoların aile ve sosyal hizmetler bakanlığına verilmesini mi emretmektedir? hususları belirsizdir. 6 Şubat 2023 depremlerinde bu belirsizlik, maalesef gelen binlerce yardım tırının taşıdığı malzemenin afetzedelere ulaştırılması konusunda gecikmelere yolaçmıştır.Çünkü deprem sonrası, gelen ayni bağışları teslim alan Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, malzemeleri koyacağı depoları ilk etapta bulamamıştır.AFAD’ın ülke genelinde planda gözüken  27 ana lojistik deposu ve 54 cep lojistik deposunun verimli olmadığı anlaşılmaktadır.

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı bu zor süreçte, büyük bir başarıya imza atarak 50’nin üzerinde depoyu kendi imkanları ile bulmuş,kurmuş ve binlerce tır’ın malzemesinin biran önce depremzedelere ulaşmasını sağlamıştır.

 

YEREL DÜZEYDE AFET MÜDAHALE PLANI

Ulusal Düzey Afet Planlarına entegredir.

 

112 ACİL ÇAĞRI MERKEZİ

112 acil çağrı merkezi afet anlarında haberleşme sisteminde kesinti olması durumunda,ilk haberleşme çalışmalarını yürütür denmektedir.

 

Analiz11

112 Acil Çağrı Merkezinin bu tip bir durumda, hangi alternatif altyapı takviyesi ile devreye gireceği hususu belirsizdir.

 

Analiz12

Gerek TAMP, gerekse TARAP’da  ‘’ Terör olayları ‘’  Afet ve Acil Duruma başlığı altında geçmemektedir. Bu konuda Afet ve Acil Durum Yönetim ilkeleri açısından çalışma yapılması bir noksanı tamamlamış olacaktır.

ÖNERİ

İl ve İlçelerde mahalli ve mülki idareden bağımsız olarak, bilimsel bir Risk Değerlendirme Kurulu kurulabilir.

Bu kurullar senelik bazda, il ve ilçeye özgü afet risklerini belirleyerek idare ile paylaşabilir. Heryıl , belirlenen risklerin ne kadarının giderildiği raporlanıp AFAD aracılığı ile yapılması gereken iş ve işlemler güncellenerek, siyasi iradeye karar desteği sağlanabilir.

 

TARAP + TAMP          

İRAP     + İL TAMP                

İL VE İLÇE AFET VE ACİL DURUM KOORDİNASYON KURULU ( mahalli ve mülki görevliler )

İL VE İLÇE AFET VE ACİL DURUM RİSK DEĞERLENDİRME KURULU ( bağımsız bilimsel üyeler )

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

İSTANBUL İRAP’DA DÜZELİTİLMESİ GEREKEN NOKTALAR

 

 

 

 

 

 

ELEŞTİRİLER, ÖNERİLER         Ali Murat Duman, 0546 207 15 15

                alimuratduman@yahoo.com

Exit mobile version