Ülkemizde kısa süre uygulanmaya çalışılan 1877-1878 yıllarından bu yana demokrasi hayata geçirilmeye çalışılıyor.
Bu tarihlerden bu günlere gelinceye değin demokratikleşme yönünde önemli ilerlemeler kaydedildi.
Fakat takriben 150 yıllık süreçte çok badireler atlatıldı. Demokrasinin yerleşmemesi için çok büyük çabalar ortaya konuldu.
Abdülhamid Han’a müstebit, diktatör diyenler (İttihatçılar), Abdülhamid sonrasında en ağır baskıcı rejimi tesis ettiler.
Cumhuriyetin ilk yılları demokratik olmadı. Ülkemizde demokrasiye geçiş ancak 14 Mayıs 1950 tarihinde yapılan hür ve serbest seçimlerle iktidarın kansız ve şiddetsiz şekilde el değiştirmesiyle sağlandı.
Elbette ki, geçmiş yıllarda olduğu gibi 1950’li yıllarda da iktidar-muhalefet ilişkileri bazı sorunlu kısıtlamalara sahne oldu.
Fakat yine de demokrasi bir şekilde işliyordu.
Kaldı ki, seçimlerin öne alınması yönünde Demokrat Parti nezdinde karar da alınmıştı.
Ama bir irade, Demokrat Parti’nin hür ve serbest seçimler yoluyla indirilemeyeceğine kanaat getirmiş olmalı ki, 27 Mayıs 1960 askeri darbesini gerçekleştirdi.
27 Mayıs Öncesinde Tarihimizde Askeri Vesayetçi Gelenek
Aslında, 27 Mayıs askeri vesayetçi cunta yönetimi, birden zuhur etmedi.
Osmanlı Devletinin genişçe dönemine yayılan zaman diliminde askeri iradenin sivil yönetimi etkilemesi kültürü mevcuttu.
Yavuz Sultan Selim’in Babası II. Beyazıt Han’ın tahtından Yeniçerilerin zorlamalarıyla indirilerek Padişah yapılması bunlardan birisidir.
Sonraki süreçte de padişahların irade ve iktidarları zayıfladığı ölçüde askeri kesim etkin olmak istemiş, çoğu kereler bu arzularında muvaffak olmuşlardır.
19. Yüzyılda Sultan Abdülaziz’in tahtan indirilerek yerine V. Murat’ın getirilmesi, kısa süre sonra V. Mutat da tahtından indirilerek yerine Abdülhamid Han’ın getirilmesi benzer şekilde asker-sivil-dini bürokrasinin ittifakı ile yaptıkları müdahale ile olmuştur. Benzer ittifak Abdülhamid Han’ın tahttan indirilmesinde de söz konusu olmuştur.
Askeri bürokrasinin sivil yönetime yönelik müdahaleleri Cumhuriyet döneminde de söz konusu olmuştur. Fakat Cumhuriyetin ilk dönemlerinde yönetimdekilerle askeri bürokrasi ideolojik bütünlük içinde oldukları için bu müdahaleler pek kamuoyuna yansımamış, sorunlaştırılmamıştır. Mesela Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak, emekli oluncaya kadar Bakanlar Kuruluna katılmış ve onun iradesine rağmen kararlar alınamamıştır.
1950 yılında demokrasiye geçişle birlikte, askeriyedeki cuntacı kanat, DP’nin politikalarını ve varlığını kendi ideolojik dünya görüşleri yönünden tehlikeli görmüşlerdir.
Hatta literatürde yer alan bazı bilgilere göre, askeri vesayetçi çevrelerde Demokrat Parti’ye yönelik ilk tepki yoğunlaşması, bu partinin 16 Haziran 1950’de Türkçe ezan yerine Arapça ezan okunmasının önündeki hukuki engeli kaldırmış olması üzerine olmuştur.
Fakat Ezanın Arapça aslına uygun okunması serbestisi ile beliren cuntacı çekirdek, 1955’lerden itibaren kabuğunu kırarak harekete geçmeye başlamıştır. Bu tarihlerden sonra, bazı cuntalaşma hareketlerine şahit olunmuştur.
Her ne kadar hükümet cuntalaşmalara karşı teyakkuzda imiş gibi görünse de, cuntacılar eylemlerinin büyük ekseriyetini gizli örgütlenmeler ve organizasyonlar yoluyla gerçekleştirdikleri için, 27 Mayıs 1960 gününe gelindiğinde artık cuntacı hareket demokrasimize yönelik en vurucu, tahripkâr darbeyi indirmiştir.
Demokrat Parti, muhtemelen son zamanlara kadar bu hareketten haberdar olmadı, haberi olduğunda da darbeyi beynine yemiş oldu.
Burada bir hususa temas etmek isterim.
Cuntacı yapılara ve askeri vesayetçilere karşı durmak, ordu ya da asker düşmanlığı olarak görülemez. Elbette ki her ülkenin olduğu gibi bizim ordumuz da önemli bir kurumdur.
Fakat ordunun vazifesi, sivil yönetime hükmetmek, bu yolla demokratik iradeyi hizaya getirmek, demokratik siyasi iktidarları vesayetçi yöntemlerle sık boğaz ederek güdümlerine almak değildir.
Bir demokraside Askerin vazifesi, demokratik siyasi iktidarın belirleyiciliğinde ülkeyi harici saldırılara karşı korumaktır. Askeri bürokrasi, belli bir siyasi partinin ideolojisini esas alarak ya da bir siyasi örgüt ya da parti gibi hareket ederek, siyasi iktidarı yönlendirmeye, etkilemeye, hükmetmeye, bütün bunlar olmayınca da demokrasiye son vermeye kalkıştığında artık demokratik hukuki meşruiyetini kaybeder.
Demokrasilerde siyasi iktidarlar, hesaplarını halka verirler. Elbette ki bazı sivil vatandaşların hoşuna gitmeyen hükümet politikaları olabileceği gibi, bazı askerlerin hoşuna gitmeyen bazı hükümet politikaları da olabilir.
Bu hoşnutsuzluklara karşı asker ve sivil kesimlerin tepkileri farklı olacaktır.
Sivil vatandaşların tepkisi, muhalefet partilerini destekleyerek, eleştirilerini ortaya koyarak, gerekli gördüklerinde gösteri yürüyüşleri yaparak ortaya koyarlar. Muvaffak olurlarsa, siyasi iktidarı demokratik yollarla değiştirmiş olurlar. Değiştiremezlerse de, bu yönde çalışmalara yoğunlaşırlar, siyasi iktidarı demokratik seçimler yoluyla değiştirinceye kadar mücadelelerini sürdürürler.
Askeri bürokrasinin böyle bir yolu yoktur. Onların vazifesi kişisel olarak hoşlarına gitmese de görevlerini yapmaktır. Çünkü demokrasilerde sivil bürokrasi gibi askeri bürokrasi de kaynağını halkın iradesinden alan demokratik siyasi iktidarın politikalarını uygulamakla yükümlüdürler.
Şayet askeri bürokrasi, hoşuna gitmeyen hükümet politikaları varsa ve bunu kabullenmiyorsa, iki yolu deneyebilir.
Birincisi, kurum içi mekanizmalar yoluyla görüşlerini hükümete yansıtır. Bunun da kaba saba yöntemlerle değil, mesleki gerekliliklerle uyumlu olması gerekir. Yani bu mekanizmanın kaba saba muhtıralara dönüştürülmemesi gerekir. Demokratik siyasi iktidarın bu görüşlere itibar etmediği durumlarda, askeri bürokrasi görevini mevcut mevzuat ve politikalarla uyumlu olarak yapmakla yükümlüdür.
İkincisi, bazı askerler, demokratik siyasi iktidarın yaptıklarını hazmedemiyorlarsa, görevinden istifa ederek ya bir parti kurar veya mevcut bir partiye üye olur ya da daha başka yollarla siyasi iktidara karşı siyasi mücadeleye girişir.
Askeri bürokratların, burada bahsedilenler haricine çıkarak vesayetçi cuntalaşmalar yoluyla siyasi iktidara kaşı mücadeleye girişmeleri, demokrasiye karşı yürütülen kaba saba ve hukuk dışı kalkışmalardır. Demokrasiye ihanettir.
Demokrasinin kalıcılaşması, askeri bürokrasinin kendi mecraı dışına çıkmamasına bağlıdır. Her bir mecra taşımı, demokrasiyi akamete uğratır.
Türk Demokrasisini Kanla Lekeleyen 27 Mayıs Askeri Darbesi
Türk demokrasisine vurulan en büyük darbe, 27 Mayıs 1960 askeri darbesidir.
27 Mayıs demokrasi tarihimizin en kara lekesi ve en karanlık günleridir. Bu kalıcı leke, demokrasimizin yıllarca aksamasına sebep olmuştur.
27 Mayıs darbesini yapanlar, kafalarında tasarladıkları otoriter cumhuriyet idealini otoriter, militan, dışlayıcı, din hürriyetini minimize edici laiklikle de meşrulaştırma yoluna giderek vesayetçi geleneğe yol vermiştir.
Bu darbe ile vesayetçi gruplaşmaların önü aralanmıştır. Talat Aydemir ve cuntacı tayfası açılan bu yolda ilerleyerek iki darbe teşebbüsünde bulunmuştur.
9 Mart 1971 Marksist darbe girişimi ve bunun engellenmesiyle ortaya çıkan 12 Mart 1971 askeri muhtırası 27 Mayısla açılan bu yolda ilerlenerek gerçekleştirilmiştir.
12 Eylül 1980 askeri darbesi, 28 Şubat post-modern darbesi, 27 Nisan E-muhtırası, 15 Temmuz ihanet kalkışması hep açılan bu yolda ilerlenerek tahakkuk ettirilmiştir.
27 Mayısçılardan hesap sorulamaması, vesayetçi gruplara cesaret vermiştir.
27 Mayıs askeri cunta yönetiminin, “en liberal” algısı oluşturarak yaptıkları 1961 Anayasası ile demokrasimizi kadük hale getirecek kurumlar ve normlar kalıcılaştırmıştır.
1961 Anayasası döneminde seçilen üç Cumhurbaşkanı da, askeri vesayetin kökleştirilmesi maksadıyla askerler arasından seçilmiştir. 1980 yılında seçilebilseydi muhtemelen yine bir asker seçilecekti. Çünkü seçilmeye en yakın oy alan kişi bir askerdi.
1961 Anayasası döneminde seçilen ilk Cumhurbaşkanı, darbe ve ölüm tehditleri altında seçildi. Merhum Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Başgil, üst düzey askeri paşalar tarafından ölümle ve demokrasiye bir daha dönülmemek üzere son verilmesiyle tehdid edilerek adaylıktan vaz geçirildi.
İlk Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel, TBMM’de seyirci localarını dolduran üst düzey askeri bürokrasisinin tehdid kokan bakışları arasında seçilmiştir.
Milli Güvenlik Kurulu, askeri bürokrasinin etkinliğini ortaya koyarak kararların alınmasını sağlaması neticesinde demokrasiyi frenleyen mekanizma olarak işletilmiştir.
Genelkurmay başkanlığı sahip olduğu özerk yapısıyla lüzumlu gördüğü zamanlarda, bazı kereler aşikâr olarak bazı kereler de perde gerisinde, demokratik siyasi iktidarı engelleme çabasına girişmiştir.
Askeri cunta yönetimi, askeriyede demokrasiyi özümseyen tüm askerleri tasfiye etti.
Yargıda askeri vesayete karşı duruş sergileyecek tüm hâkimler tasfiye edildi.
27 Mayıs’ın en tehlikeli mirası da, askeri vesayetçi müdahalelere sınırsız destek veren bir sivil ve siyasi grubun ortaya çıkmış olmasıdır. Bu gruplar, vesayetçi askeri müdahalelere destek vererek demokrasimize kalıcı hasarlar vermiş, demokratikleşmemizin gecikmesine sebep olmuştur.
Bazı etkili işadamlarının, medya kuruluşlarının, sendika ve diğer örgütlerin de bu vesayetçi cenahta yer almaları, demokrasimizin aldığı hasarları daha da derinleştirmiştir.
Kısaca ifade etmek gerekirse, Türk demokrasisinin günümüze gelinceye değin, ağır aksak kalmasında, çoğu kereler akamete uğramasında, 27 Mayıs askeri cunta yönetiminin tesis ettiği sistemin ve önünü araladığı vesayetçi mekanizmaların, vesayetçi cesaretlenmelerin etkili olduğunu ifade etmek gerekir.
